Gãy xương chính mũi là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

Định nghĩa gãy xương chính mũi

Gãy xương chính mũi là tình trạng gãy hoặc nứt của xương mũi – phần xương nằm ở phần trên của sống mũi, dễ bị tổn thương do vị trí nổi bật và không được bảo vệ bởi mô mềm dày. Đây là loại gãy xương vùng mặt phổ biến nhất, đặc biệt ở nam giới trẻ tuổi và người chơi thể thao. Tình trạng này chiếm khoảng 40% các ca chấn thương sọ mặt.

Xương chính mũi gồm hai xương nhỏ ghép lại ở đường giữa, tạo thành phần xương sống mũi phía trên. Gãy có thể đơn giản, không di lệch hoặc phức tạp với sự di lệch rõ, vỡ vụn xương, kèm tổn thương sụn vách ngăn. Gãy xương chính mũi có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ khuôn mặt, chức năng hô hấp và gây biến chứng nếu không điều trị đúng cách.

Theo PubMed Central, chẩn đoán sớm và xử lý kịp thời giúp ngăn ngừa biến dạng mũi lâu dài, tắc nghẽn mũi mạn tính và nhiễm trùng. Gãy xương mũi có thể đi kèm tụ máu vách ngăn, cần xử lý ngay để tránh hoại tử sụn.

Phân loại gãy xương mũi

Phân loại gãy xương chính mũi giúp bác sĩ đánh giá mức độ nghiêm trọng và lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp. Có nhiều tiêu chí phân loại, trong đó phổ biến nhất là dựa vào hướng chấn thương, mức độ di lệch và có hay không tổn thương kết hợp.

Một trong những hệ thống phân loại thường được sử dụng là phân loại Stranc và Robertson, chia theo hướng lực tác động:

• Chấn thương từ phía trước: thường gây lún sống mũi
• Chấn thương bên (từ trái/phải): dễ gây lệch trục mũi

Phân loại theo mức độ tổn thương:

Loại	Mô tả
Gãy kín	Không có vết thương da, không thông ra ngoài
Gãy hở	Có rách da vùng mũi, nguy cơ nhiễm trùng cao
Gãy đơn giản	1 đường gãy, không di lệch rõ
Gãy phức tạp	Nhiều đường gãy, mảnh xương di lệch rõ, có thể kèm tổn thương sụn

Nguyên nhân và cơ chế chấn thương

Gãy xương chính mũi chủ yếu xảy ra khi có lực tác động mạnh, trực tiếp vào vùng sống mũi. Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Chấn thương thể thao: boxing, bóng đá, bóng chuyền
• Tai nạn giao thông: va đập vào vô lăng, kính chắn gió
• Ngã: đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi
• Bạo lực: đấm trực tiếp vào mặt, bị tấn công bằng vật cứng

Cơ chế tổn thương phụ thuộc vào hướng và cường độ lực tác động. Nếu lực đến từ phía trước, mũi thường bị lún vào trong. Nếu đến từ bên, xương dễ bị gãy lệch sang một bên và vỡ thành nhiều mảnh. Kèm theo đó là khả năng tổn thương phần mềm, tụ máu, rách niêm mạc, hoặc thậm chí là chảy dịch não tủy nếu gãy lan đến nền sọ.

Gãy xương chính mũi cũng có thể kết hợp với các tổn thương khác:

• Gãy xương ổ mắt, xương gò má
• Tổn thương sọ não
• Chấn thương hàm trên

Việc xác định chính xác cơ chế chấn thương giúp định hướng chẩn đoán và tiên lượng điều trị.

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng gãy xương mũi thường rõ ràng và xuất hiện ngay sau chấn thương. Biểu hiện đặc trưng nhất là biến dạng sống mũi, có thể lệch sang một bên, lún xuống, hoặc gồ lên bất thường. Người bệnh thường cảm thấy đau dữ dội vùng mũi, đau tăng khi chạm hoặc cử động nhẹ.

Các triệu chứng đi kèm thường gặp:

• Sưng nề và bầm tím quanh mũi và mắt (dấu hiệu mắt gấu trúc)
• Chảy máu mũi kéo dài (epistaxis)
• Ngạt mũi, khó thở qua mũi
• Tiếng lạo xạo khi ấn vào sống mũi (crepitus)
• Rò dịch trong suốt nghi ngờ dịch não tủy (trường hợp hiếm)

Biến chứng nguy hiểm nhất cần phát hiện sớm là tụ máu vách ngăn. Đây là tình trạng máu tụ giữa sụn vách ngăn và màng bao quanh, làm nghẽn dòng máu nuôi sụn. Nếu không dẫn lưu kịp thời, có thể dẫn đến hoại tử sụn, biến dạng mũi vĩnh viễn (saddle nose deformity).

Chẩn đoán gãy xương mũi

Chẩn đoán bắt đầu bằng khai thác bệnh sử chấn thương, thời điểm xảy ra và hướng tác động. Khám thực thể đóng vai trò quan trọng với các thao tác:

• Quan sát biến dạng mũi, phù nề, tụ máu quanh mắt
• Sờ nắn phát hiện điểm đau, di động bất thường hoặc tiếng lạo xạo
• Nội soi mũi trước nếu nghi ngờ tụ máu vách ngăn

Chẩn đoán hình ảnh bổ sung trong trường hợp gãy phức tạp hoặc chẩn đoán không rõ ràng:

• X-quang mũi (ít giá trị ở gãy đơn giản, không di lệch)
• CT scan mặt: đánh giá chính xác mức độ gãy, mảnh xương, tổn thương phối hợp

Theo StatPearls, CT scan là tiêu chuẩn vàng khi có nghi ngờ đa chấn thương vùng mặt hoặc cần can thiệp phẫu thuật.

Điều trị bảo tồn và phẫu thuật

Hướng điều trị phụ thuộc vào mức độ gãy, triệu chứng và thời gian từ khi chấn thương. Gãy không di lệch có thể điều trị bảo tồn bằng:

• Chườm lạnh giảm sưng 48 giờ đầu
• Giảm đau bằng paracetamol hoặc NSAIDs
• Tránh vận động mạnh, cúi người, xì mũi

Gãy có di lệch nhẹ hoặc lệch trục mũi: cân nhắc nắn chỉnh kín (closed reduction) trong vòng 7–10 ngày. Gãy phức tạp hoặc có biến dạng rõ cần phẫu thuật tạo hình (open reduction, internal fixation) kết hợp cố định xương bằng nẹp, vít hoặc nẹp mũi ngoài.

Chỉ định phẫu thuật ngay:

1. Có tụ máu vách ngăn
2. Gãy lệch trục nặng, biến dạng ảnh hưởng hô hấp
3. Gãy kết hợp nhiều vùng mặt

Biến chứng có thể xảy ra

Nếu không điều trị đúng và kịp thời, gãy xương mũi có thể gây:

• Mũi vẹo, biến dạng thẩm mỹ vĩnh viễn
• Tắc nghẽn mũi mạn tính, khó thở
• Viêm xoang tái phát do tắc nghẽn lưu thông khí
• Hoại tử sụn vách ngăn

Một số trường hợp cần phẫu thuật chỉnh hình mũi về sau (rhinoplasty) để phục hồi chức năng và thẩm mỹ. Theo American Academy of Otolaryngology, biến dạng mũi ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống và tâm lý người bệnh.

Phục hồi và theo dõi

Thời gian phục hồi trung bình từ 2–6 tuần. Sau nắn chỉnh hoặc mổ, bệnh nhân cần:

• Chống phù nề, dùng kháng sinh dự phòng
• Tránh xì mũi, cúi đầu hoặc gắng sức
• Không tham gia thể thao đối kháng ít nhất 4 tuần

Tái khám sau 3–7 ngày để đánh giá kết quả nắn chỉnh. Nếu có dấu hiệu tắc nghẽn kéo dài, nhiễm trùng, cần nội soi mũi và kiểm tra lại cấu trúc bên trong bằng hình ảnh học.

Dự phòng gãy xương chính mũi

Biện pháp dự phòng gãy mũi:

• Đeo mặt nạ bảo hộ khi chơi thể thao có va chạm
• Thắt dây an toàn khi đi ô tô, đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy
• Giáo dục phòng chống bạo lực học đường, bạo lực gia đình

Với trẻ em, cần hướng dẫn tránh leo trèo nguy hiểm và giám sát khi chơi thể thao. Với người cao tuổi, cải tạo không gian sinh hoạt để giảm nguy cơ té ngã là cần thiết.

Tài liệu tham khảo

1. Park SS. Nasal Bone Fracture: Current Concepts. Clin Exp Otorhinolaryngol. 2011.
2. StatPearls. Nasal Bone Fracture. National Library of Medicine.
3. American Academy of Otolaryngology. Nasal Fractures.
4. Lee WT et al. Management of Nasal Fractures. Ear Nose Throat J. 2011.